Günümüz insanının en büyük şikayetlerinden biri şüphesiz strestir. Kalabalık şehir yaşantısı, aile sorunları, ekonomik problemler gibi zorluklar nedeniyle bu sözcük gün geçtikçe hayatımıza yerleşmiş, dolayısıyla sebep olduğu birçok hastalığı da beraberinde getirmiştir.

Stres vücudumuzda sadece psikososyal etmenlerle kendini göstermez. Fiziksel etmenler de strese sebep olan etmenler arasındadır. Örneğin geçirilen bir travma veya cerrahi operasyon sonrasında da vücudumuz strese maruz kalabilmektedir.

Peki neredeyse hergün yakındığımız bu stres nedir, neden çoğu hastalığın temelini oluşturur ve vücudumuzda nasıl bir etki mekanizmasına sahiptir?

1950’li yıllara kadar stres “zihinsel yorgunluk” olarak tanımlanmıştır. 1952 yılında Hans Selye ilk defa stresin biyolojik varlığını göstermiştir ve “organizmanın uyaranlara karşı verdiği yanıt” olarak belirtmiştir.

Selye vücudumuzun strese karşı gösterdiği adaptasyonu 3 basamakta özetlemiştir. Bunlardan  ilki ‘Alarm Dönemi’dir. Bu dönem vücudun stres etmeni ile karşılaşmasıyla başlar. Organizma stresle başa çıkabilmek için otonom faaliyetleri devreye sokar. Bu dönemi ‘Direnç Dönemi’ takip eder. Vücut direncini yükseltir. Bu dönem aşılırsa vücut eski haline geri döner. Eğer stres etmeni uzun süre devam ederse organizma ‘Tükenme Dönemi’ne girer. Bu dönemde hastalıklara zemin hazırlanır.

STRESİN VÜCUDUMUZDAKİ ETKİ MEKANİZMASI NEDİR?

Vücut strese neden olan herhangi bir uyarıyla karşılaşınca hipotalamus-hipofiz-adrenalin(HPA) eksen aktivite kazanır. Bu HPA aktivitesi negatif bir geribildirimle kontrol edilir.

Stres etmeninin sebep olduğu uyarı hipotalamustan hipofizi aktif edecek faktörlerin salgılanmasına  neden olur. Aktifleşen hipofiz adrenokortikotropik hormon (ACTH) salgılanmasına, ACTH da adrenal bezden adını sık sık duyduğumuz “kortizol” denilen stres hormonunun salgılanmasına sebep olur.

Peki salgısı artan kortizolün dolayısıyla ‘stresin vücudumuza etkilerini biliyor muyuz ?

Bellekteki etkileri : Öğrenme için dozunda bir stresin sağlayacağı dikkate gereksinim vardır. Stres bu sayede öğrenme ve bilişsel yönde motive edici rol oynamaktadır. Fakat çok düşük veya çok yüksek kortizol seviyesi uzun süreli belleğin zayıflamasına ve öğrenme hızının azalmasına neden olur.

Karbonhidrat mekanizmasına etkileri : Kan şekeri ve plazma insülin seviyesini arttırır. Adrenal diyabet gelişir.

Protein mekanizmasına etkileri : Karaciğer dışı dokularda protein sentezini azaltır. Katabolizma artar.

Yağ mekanizmasına etkileri : Yağ asitlerini yağ dokusundan ayrılmasına sebep olur. Buna bağlı olarak plazma yağ asitlerini yükseltir.

Bağışıklığa etkileri : İnflamatuvar yanıtları ve alerjik reaksiyonları baskılar. Eozinopeni-Lenfopeni ve polistemiye yol açar. Yüksek dozda kortizol T hücreleri ve antikor çıkışını engeller.

Merkezi sinir sistemine etkileri : Sinirsel iletimde kayıplara, nörogenezde azalmaya ve bellek fonksiyonlarında bozulmaya yol açar.

STRES HERKESTE AYNI ETKİYE Mİ SAHİPTİR?

Stres yanıtı, genlere, cinsiyete, çevresel faktörlere, meslek gruplarına ve özellikle de yaşa göre farklılıklar gösterir. Yaşlandıkça stres mekanizmasına olan duyarlılık azalmaktadır. Ayrıca kadınların erkeklerden daha fazla strese maruz kaldıkları ve stres karşısında da erkeklere göre daha dayanıksız oldukları bilinmektedir.

STRESLE NASIL BAŞ EDEBİLİRİZ?

• Günlük planlarınızda kendinize ve sevdiklerinize daha fazla vakit ayırın.
• Hayat temponuzu yavaşlatın.
• Hobi edinin. Size huzur ve keyif veren işler yapın.
• Dengeli beslenin. Meyve ve sebze tüketimini arttırın.
• Günlük aldığınız sıvı miktarını ayarlayın.
• Stresli olduğunuz zamanlarda 20 dakika açık havada yürüyüş yapın.
• Negatif düşüncelere kapılırsanız eleştirmek yerine kabullenin.
• Olumlu bir tavır takının.
• Müzik dinleyin.
• Gülümseyin.

             Burçin TOYTAŞ

Balıkesir Tıp Öğrencileri Birliği