Normal ya da normal üstü zekaya sahip çocukların, organik bir nedene bağlı olmaksızın okuma-yazma-matematik gibi özellikle akademik alanlarda yaşıtlarından daha alt düzeyde performans göstermesi ile ortaya çıkan konuya özel öğrenme güçlüğü diyoruz. Toplumumuzda şu an %5-17 yaygınlığa sahip olmasına rağmen hala gözardı edilebilmekte, başka konularla karıştırılabilmektedir.
Özel öğrenme güçlüğünün 3 yaygın çeşidi bulunmaktadır:
Disleksi ( Okuma alanı): Çocuk çoğunlukla okumayı başaramaz. Harf, kelime hatta satır atalayabilir. Harfleri karıştırabilir, ters okuyabilir ya da yerlerini değiştirebilir.
Disgrafi ( Yazma alanı): Özellikle belli harfleri yazmada görülen zorluktur. Yazarken harfleri ters yazabilir, başka harflerle karıştırabilir, (p-q, b-d gibi) eksik ya da fazla yazabilir.
Diskalkuli (matematik alanı): Sayıları bozuk yazabilir, sıklıkla yer değiştirir, geometrik şekilleri anlamada zorlanır, aritmetik sembolleri ayırt etmede zorlanabilir.
Özel öğrenme güçlüğü yaşayan çocuğun en önemli özelliği, normal ya da normal üstü zekaya sahip olmasıdır. Bu çocuklar kendilerini ifade etmede, konuşmada bir sıkıntı yaşamazlar. Hatta oldukça etkileyici bir performansa sahip olabilirler. Yaratıcıdırlar ve gelişim özellikleri bakımından yaşıtları ile benzer özelliklere sahiplerdir. Bu çocukları diğerlerinden ayıran durum ise, okuma-yazma-matematik konularında gösterdikleri düşük performanstır. Dikkat edildiğinde okul öncesi dönemde bile fark edilebilen bu durum; en çok ilkokulda okuma-yazma öğrenmeye başlanan 1. sınıfta kendisini gösterir. Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların aileleri genellikle şu şikayetlerde bulunurlar: “Gösteriyorum, hemen unutuyor.” , “Sayıları/Harfleri ters ya da eksik yazıyor.” , “Sınıfındaki herkes okuma –yazmaya geçti ama o geçemedi.” , “Okumak istemiyor, kelime atlıyor, sıkılıyor.”
Bu çocukların genel performansları yaşına uygun olduğundan dolayı, yetersizlik alanı ile ilgili olarak suçlanmaları muhtemeldir. Tembel ya da beceriksiz olarak adlandırılırlar. Ayrıca arkadaşları tarafından dışlanabilir, ya da dalga geçilebilirler. Buna bağlı bir takım sosyal problemler de ortaya çıkabilir.
Özel öğrenme güçlüğünün belirtileri nelerdir?
Okul öncesi ve ilkokul çağında sıklıkla karşılaşılan problemler şu şekildedir:
- Konuşmada gecikme
- Eşyaların isimlerini hatırlamada zorluk
- Kısıtlı kelime bilgisi
- Sıralama yapmada zorluk yaşama
- Saati, günlerin sırasını, takvimi öğrenememe
- Benzer sesleri konuşma ve yazmada karıştırma
- Koordinasyon güçlükleri ( topa vurma, ip atlama gibi)
- Dikkati toplama güçlükleri
- Yaşıtlarına oranla düşük akademik başarı
- Okurken ve yazarken benzer sesteki harfleri karıştırma (f/v; m/n; b/m…)
- Okurken ve yazarken hecelerin yerini değiştirme (ve/ev; gibi/bigi…)
- Okumada kelimelerin sonunu yanlış söyleme/uydurma, satır atlama
- Okuma ve yazıda harf, hece, sözcük atlama, ters çevirme, ekleme, birleştirme, uydurma
- Okunaksız-kötü yazı, dağınık defter
- İmla kurallarına uymama ( büyük-küçük harf, nokta, virgül gibi)
- Matematik sembollerini öğrenememe ya da karıştırma
- Çarpım tablosunu ezberleyememe,
- Matematikteki “elde”yi unutma
Örnekler genişletilebilir. Her yaş grubunun belirli gelişimsel özelliklerine göre farklılıklar olabilir, özellikler şekil değiştirebilir. Her çocuk bütün özellikleri taşımayabilir. Özel öğrenme güçlüğünün en belirgin hali; yaşıtlarının altında akademik başarı ve buna bağlı olarak gelişen sosyal problemlerdir.
Neler yapılabilir?
Çocuğunuzda özel öğrenme güçlüğü olduğunu düşünüyorsanız; unutmayın, özel öğrenme güçlüğü aşılabilir bir problemdir.
Oncelikle sınıf öğretmeni ve okuldaki rehber öğretmen ile görüşebilirsiniz. Sınıf içerisinde düzenlemeler yapılmalı, özel olarak bir öğrenme programı geliştirilmeli, destek eğitim ile işbirliği içinde çalışılmalı ve farklı öğrenme metodları denenmelidir. Ayrıca arkadaşları ile ilişkilerini geliştirmeye yönelik etkinlikler ve sınıf düzenlemeleri yapılabilir. Gerekli düzenlemeler ve değerlendirmeler yapıldıktan sonra yönlendirmeler yapılacaktır.
Çocuğunuzda işitme ya da görme ile ilgili bir problem olmadığına emin olun. Bunun için bir muayeneden geçirmek faydalı olacaktır.
Ev içerisinde ona uygun fazla dikkat dağıtıcı eşyaların olmadığı bir çalışma ortamı sunmaya çalışın.
Destekleyici cümleler ile motivasyonunu artırmaya çalışın. Daima destek olun ve onu anladığınızı çocuğunuza hissettirin.
Çocuğunuzun oyun oynamasına izin verin. Oyun oynarken dikkatini, koordinasyonunu artırıcı yönlendirmelerde bulunabilirsiniz. ( bir şey dizmesini istemek, topa vurdurmak, çizgiden yürütmek, sıralama yaptırmak gibi)
Evde sorumluluklar verin ve bir şeyi başardığında onu tebrik edin.
Destek eğitim almasını sağlamaya çalışın. Farklı öğrenme yollarını deneyin. Örneğin birlikte toplama çıkarma ya da küp şeklini kartondan yapabilirsiniz. Somut olarak görmek çocuğunuzun algılamasını artıracaktır.
Bir uzmandan destek alın. Bu destek hem siz hem de çocuğunuz için kurtarıcı olabilir.